De commissie Elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad heeft op verzoek van de Tweede Kamer een advies uitgebracht over de mogelijke gezondheidseffecten van 5G. Ik heb dit advies en de communicatie van het Kennisplatform EMV bekeken vanuit het oogpunt van elektrogevoeligheid (EHS). Want daar houd ik mij mee bezig. Naast een paar zorgpunten, zie ik ook zeker positieve ontwikkelingen die ik onderstaand zal toelichten. Wil je liever persoonlijk bijgepraat worden over de gezondheidsrisico’s van 5G, dan kun je je ook aanmelden voor de lezing op woensdag 23 september die ik samen met Hugo Schooneveld geef in Driebergen.

Wat kunnen we afleiden uit het advies van de Gezondheidsraad?

Positieve punten:

1. Het is wel degelijk een trendbreuk. Eerder werden gezondheidsrisico’s (en dus klachten) door 5G als onmogelijk afgedaan, omdat er geen thermische effecten werden waargenomen bij blootstelling aan zendsignalen. Geen opwarming = geen biologische effecten = geen gezondheidsschade, zo redeneerde de Gezondheidsraad. Er wordt nu voorzichtig ruimte gegeven aan het idee dat er wel gezondheidsrisico’s zouden kunnen zijn onder de blootstellingslimieten van de overheid.
2. Er worden concrete mogelijke gezondheidsrisico’s genoemd die niet kunnen worden uitgesloten: “een verhoogd risico op kanker, verminderde mannelijke vruchtbaarheid, slechtere zwangerschapsuitkomsten en geboorteafwijkingen”. En vervolgens valt te lezen: “De blootstelling hangt samen met veranderingen in elektrische activiteit in de hersenen. Al is niet bekend wat dit voor de gezondheid betekent.” Volgens de Gezondheidsraad is het verband tussen EMV en effecten/klachten (nog) niet bewezen; maar door ze te beschrijven zijn we wel een stap verder.
3. Men is gezwicht voor geluiden uit de maatschappij. Alle mensen en instanties die brieven sturen over gezondheidsklachten, met verwijzingen naar publicaties waaruit wél biologische effecten blijken, beginnen gehoor te krijgen.
4. Eindelijk trekt het Ministerie van Volksgezondheid (VWS) aan de bel bij de Tweede Kamer. Op 11 juni 2019 vond een gesprek plaats tussen de vaste commissie voor VWS en de Gezondheidsraad. In die bijeenkomst is bij de Gezondheidsraad geïnformeerd naar de mogelijkheden om in 2020 specifiek aandacht te besteden aan het thema mogelijke gezondheidsrisico’s van 5G. Daaruit volgde het verzoek tot dit advies. Het ministerie van VWS was tot dusver de grote afwezige in de gezondheidsdiscussies rond straling.
5. De commissie adviseert om voorzorg toe te passen en blootstellingen zo laag als redelijkerwijs mogelijk te houden. Dit is voor het eerst dat het begrip voorzorgsprincipe in een officieel advies vanuit de Gezondheidsraad over EMV wordt genoemd. Natuurlijk moeten we afwachten hoe dit begrip wordt gehanteerd, maar toch.
6. Voor de frequenties rond 26 GHz adviseert de commissie te wachten met ingebruikname tot er meer onderzoek naar mogelijke gezondheidsrisico’s is gedaan.
7. De Gezondheidsraad adviseert om een onderzoeksprogramma op te zetten dat gaat kijken naar de relatie tussen blootstelling aan 5G en het optreden van kanker, verminderde mannelijke vruchtbaarheid en geboorteafwijkingen. Daarnaast is het advies om te kijken naar effecten van blootstelling aan 26 GHz op de huid. Eindelijk een onderzoeksprogramma dat niet kijkt naar technische aspecten van 5G, maar naar de gezondheid.

Eerste indruk van het Kennisplatform EMV
Naast de Gezondheidsraad is het Kennisplatform EMV minstens zo belangrijk, omdat zij de schakel vormt tussen de Gezondheidsraad, de Rijksoverheid (niet officieel, maar in de praktijk) en de samenleving. Wat schrijft zij over het advies in haar Eerste indruk?

Zoals ik het Kennisplatform EMV al negen jaar ken, laveert zij ook deze keer knap tussen de hete hangijzers door:

• Ten eerste onderschrijft zij de beperkte zeggingskracht van dit advies omdat alleen in potentie is onderzocht of 5G schadelijk zou kunnen zijn (door tijdgebrek van de commissie). De commissie “kan daarom geen antwoord geven op de vraag of blootstelling aan elektromagnetische velden met 5G-frequenties daadwerkelijk gezondheidsrisico’s oplevert”.
• Vervolgens doet zij een voorzichtige uitspraak dat de potentiële gezondheidsschade door lagere frequenties niet waarschijnlijk is, maar dat “deze risico’s niet zijn uit te sluiten”.
• Ze acht wachten met de uitrol van 5G op 26 GHz tot er meer onderzoek is gedaan nuttig. Top.
• In de laatste paragraaf haalt ze een belangrijk punt aan: “er wordt nog gewerkt aan een internationaal erkende meetmethode voor 5G”. Waarom is dit belangrijk? Met name de hogere frequenties van 5G (3,5 en 26 GHz) maken gebruik van ‘spikes’, ofwel hele steile pieken en dalen in de modulaties om veel data te kunnen verzenden. De huidige meettechnieken voor zendsignalen zijn niet in staat deze pieken te meten. Daarom ontstaat een geflatteerd beeld van de stralingsbelasting, ofwel de waardes worden lager gemeten dan ze in feite zijn. Het is een interessante vraag hoe de overheid en telecombedrijven hier mee om gaan. Tijdens onze lezing gaan we hier nader op in.

En over elektrogevoeligheid…?
Daarvoor moest ik de op een na laatste alinea van de Eerste indruk drie keer lezen. Want het Kennisplatform, en ook de Gezondheidsraad, zit best met al die (verhalen van) elektrogevoelige mensen in haar maag en zoekt naar oplossingen. Ik lees drie voorstellen in die ene paragraaf en zet mijn advies er bij:

1. Het Kennisplatform stelt voor om onderzoek naar de lagere frequenties te doen “om antwoord te geven op de vraag of die verandert door de introductie van 5G”.
   Ja, zeker willen wij nader onderzoek naar de blootstelling en dan in relatie tot EHS-klachten. Liefst nu al, zelfs zonder 5G.
2. “Het kan inzicht bieden in de effectiviteit van maatregelen om de blootstelling zo laag als redelijkerwijs mogelijk te houden.”
   Dit is interessant. Je kunt het lezen als opmaat om elektrogevoelige mensen te faciliteren bij het afschermen van hun woning tegen 5G als ze daarom vragen. Daarmee zijn niet alle problemen van mensen met EHS opgelost natuurlijk, maar het zou een goede stap naar erkenning en hulp zijn.
3. “Het is belangrijk daarbij te proberen onderscheid te maken tussen mensen die wel en geen gebruik maken van 5G.”
   Dit is de meest cryptische omschrijving van mensen met EHS die ik tot nu toe gelezen heb, prachtig. Let op: het gaat mij om de zin er na: “Dat is van belang omdat er in Nederland een groep mensen is die de wens heeft om niet of zo min mogelijk aan 5G te worden blootgesteld”. Kijk, tot die groep behoren wij. Elektrogevoeligen bestaan echt en willen (kunnen!) niet worden blootgesteld aan 5G. Ook niet aan de lage frequenties.

Mijn zorgpunten uit het advies van de Gezondheidsraad:
Er wordt gesteld: “Omdat de lagere frequentiebanden voor 5G (tot 3,5 GHz) al jaren voor telecomtoepassingen en wifi in gebruik zijn, zonder dat dit tot bewezen gezondheidsschade heeft geleid, ziet de Gezondheidsraad geen reden om gebruik van deze frequentiebanden te stoppen of te beperken.”

Dit is de grootste angel in het advies van de Gezondheidsraad – en wel om 4 redenen:

1. Er wordt gemakshalve van uitgegaan dat het huidige gebruik van zendsignalen in de bandbreedte rond 3,5 GHz, met name Wifi, één op één te vergelijken is met 5G. Dat is zeer de vraag en niet onderzocht. 5G-millimeterfrequenties maken gebruik van heel andere modulaties en zendtechnieken dan haar voorgangers. Daarnaast is er sprake van bundelvorming tussen de zendmast en de 5G toepassing. Van deze nieuwe technieken is niets bekend over hoe die in werkelijkheid op mens en dier zullen inwerken. De commissie geeft dit impliciet ook aan: zij “weet niet bij welke blootstellingsniveaus gezondheidsschade optreedt en of er wellicht een drempelwaarde is waaronder geen schade optreedt”.
2. Er zijn vele, gedegen wetenschappelijke publicaties verschenen die aanwijzingen geven dat er wel degelijk biologische effecten én gezondheidseffecten optreden bij veel lagere blootstellingen aan straling dan die de ICNIRP hanteert. Een goed overzicht van deze publicaties geeft de website www.ehtrust.org. Effecten op celniveau zijn in de blogs van Hugo Schooneveld te lezen.
3. Er wordt voorbij gegaan aan de groeiende groep mensen wereldwijd die aangeven gezondheidseffecten te ervaren bij lage blootstelling aan de huidige zendsignalen. Zie ook de website www.StichtingEHS.nl.
4. Tot nu toe wordt alleen gekeken naar de kortetermijn-effecten van blootstelling aan straling. Van langetermijn-effecten van 24 uurs stralingsbelasting zijn nog nauwelijks onderzoeksresultaten beschikbaar.

De WHO
Zowel de Gezondheidsraad als het Kennisplatform EMV verwijzen naar de Wereldgezondheids­organisatie WHO voor nadere beslissingen. Deze voert op het moment een analyse uit ten aanzien van blootstellingslimieten, die in 2022 afgerond moet zijn. Hier moeten we vinger aan de pols houden. Alles hangt af van de opzet van dit onderzoek, de selectie van wetenschappelijke bronnen, het feit of non-thermische en langetermijn-effecten worden meegenomen en of zij expliciet de ervaringen van (en effecten op) elektrogevoelige mensen meenemen.

Conclusie
Ik lees in het advies van de Gezondheidsraad vragen en onzekerheden over 5G die nog niet eerder zo expliciet gesteld zijn. Het is een goed advies om met de uitrol van 26 GHz frequenties voor 5G te wachten totdat onderzoek gezondheidsrisico’s kan uitsluiten. Daarmee zijn we er echter nog lang niet. Ook de huidige, lagere 5G frequenties en die op 3,5 GHz (in 2025) moeten eerst worden onderzocht voordat ze verder worden uitgerold. Intussen groeit de onrust bij de bevolking ten aanzien van 5G en neemt zowel het aantal elektrogevoelige mensen toe als de ernst van hun klachten. Hier gaat het advies volledig aan voorbij.

Meer weten over 5G?
5G is een complex thema. Wil je meer weten over de technische en biologische aspecten van 5G? En vooral ook wat je zelf kunt doen? Kom dan op woensdag 23 september om 12:30 uur naar Driebergen. Hugo Schooneveld en ik geven dan de lezing Gezondheidsrisico’s van 5G. Je bent van harte welkom!